(Συνεχίζουμε σήμερα με το δεύτερο μέρος της έρευνας του Απόστολου Σαχίνη για τον “χαμένο θησαυρό” του Μητροπολιτικού Ναού Καστοριάς, που δημοσιεύθηκε στον τοπικό τύπο το έτος 1976 και αναφέρεται στην περίοδο 1960-1963 οπότε, κατά τον συντάκτη της έρευνας, έγινε η μεγάλη λεηλασία των ιερών σκευών και κειμηλίων)

ΜΕΡΟΣ Β΄


Οι Κώδικες της Μητροπόλεως Καστοριάς είναι η γραπτή μνήμη και ένα σεβάσμιο πνευματικό μνημείο της ιστορικής πόλεως.
Στις σελίδες του ξετυλίγεται η περασμένη ζωή της πολιτείας μας με τα υψηλά ιδανικά και την άριστη συγκρότηση της κοινωνίας της.
Τα κείμενά τους μας δίνουν πολύτιμα στοιχεία που αναφέρονται στους διαφόρους τομείς της ζωής, που το κύρος τους είναι αναμφισβήτητο.
Σ΄ αυτούς περιέχονται και τα περίφημα “Λάσσα” της Καστοριάς, δηλαδή οι δωρεές των κατοίκων της προς τους ναούς, τις σχολές και τα ευαγή ιδρύματά της, που κατ΄έθιμον, διαβάζονταν από τον άμβωνα της Μητροπόλεως, κάθε χρόνο, την Κυριακή της Ορθοδοξίας και των Μυροφόρων, σε ατμόσφαιρα τελετικής επισημότητας και σε πρωτοφανή συγκέντρωση πυκνού εκκλησιάσματος.
Ήταν η μεγάλη γιορτή όπου τιμούνταν η μνήμη των ευεργετών της πόλεως. Η μνήμη της Καστοριάς.
Τα “Λάσσα” που “διαβάζονταν” επί αιώνες, “κόπηκαν” χωρίς καμιά δικαιολογία το έτος 1962. Η ευγενέστερη φωνή της περασμένης Καστοριάς εσιώπησε και αυτο δεν τιμά την πόλη και την εκκλησία της.
Τα “Λάσσα” με την απλότητα του ύφους και την καθαρότητα του λεκτικού της εποχής τους μας δίνουν ανάγλυφη την εικόνα ενός πραγματικού ξεσηκωμού του ορθόδοξου ελληνικού λαού της Καστοριάς και της εκκλησιαστικής της περιφέρειας, που μέσα σε συγκινητικές εκδηλώσεις και σε μια καθολική συμμετοχή, πρόσφερε τις δωρεές του για την μεγάλη  του εκκλησία και τον λαμπρό διάκοσμό της, που εκτείονταν από τις πλούσιες χρηματικές εισφορές των γεναιόδωρων αρχόντων της.
Και των σωματείων της του εσωτερικού και του εξωτερικού της τουρκικής αυτκρατορίας, μέχρι και τον τελετυαίο εργαζόμενο και την φτωχή χήρα του λαού που από έλλειψη χρημάτων, πρόσφερε και αυτά ακόμη τα πολύτιμα και πολλές φορές ιερά κειμήλια της οικογενείας της.

Στον υπ΄αριθμ. 2755 κώδικα στη σελίδα 44 διαβάζουμε: “Η Φιλιώ θυγάτηρ Τέρτζη αφιέρωσεν (στη Μητρόπολη) δύο ζεύγη σκουλλαρίκια αργυρά της μακαρίτισσας θυγατρός της Ελαίας δια μνημόσυνο αυτής”.

  Το αντίτιμον από τα σκουλλαρίκια του πεθαμένου Καστοριανού κοριτσιού, που δόθηκαν από την πονεμένη μάνα του, διατέθηκε για την αγορά των ιερών σκευών και διακοσμητικών ειδών του ναού!
Και άλλη μια εγγραφή στην ίδια σελίδα που χαρακτηρίζει την έκταση της προσφοράς: “Η Γιάγκω και η Θανάσω από Δάμπενη άφισαν δύο κρεματζούλια γε ταις κοσαίς”. Ήταν ασημένα βυζαντινά νομίσματα, παραδοσιακός  στολισμός των γυναικών της περιφέρειάς μας, που προσδένωνταν με χάρη στις “κουσές” τους.
Η σημασία των ιερών σκευών και των διακοσμητικών αντικειμένων είναι πολλαπλή. Κατ΄ αρχήν είναι πραγματική, αφού το υλικό κατασκευής τους είναι χρυσός, άργυρος, πλατίνα, σιντέφι με ένθετα αδάμαντες, σμάλτο, διάφορες πολύτιμες πέτρες, μαργαριτάρια κλπ.
Δεύτερον, είναι έργα μιας ανεπανάληπτης τέχνης, όπως είναι η λαϊκή χρυσοχοϊκή. Τρίτον είναι η ιστορική τους σημασία επειδή συνδέονται οι δωρεές τους με μια ενδιαφέρουσα ιστορική περίοδο της Καστοριάς και με πρόσωπα που διαδραμάτισαν σοβαρό ρόλο, όπως οι λόγιοι, οι μητροπολίτες, οι άρχοντες αλλά και με την αθρόα και συγκρινητική συμεμτοχή του Λαού για την απόκτησή τους.
Τέταρτον είναι η ιερότητα που απόκτησαν τα δωρηθέντα και που τα κατέστησε αναπόσπαστα και αμετακίνητα και αναντικατάστατα κειμήλια του Ναού αλλά και της Καστοριάς που τα περιέλαβε στα ιερά και απαραβίαστα της Κληρονομίας της.

Πρώτη και βασική πηγή του εκκλησιαστικού θησαυρού της Μητρόπολης, ήταν οι δωρεές των ιδιωτών και των σωματείων της Καστοριάς (άρχοντες, λόγιοι, μητροπολίτες, αστοί εργαζόμενοι, αγρότες της υπαίθρου σωματεία).
Δεύτερη πηγή  ήταν η κληροδοσία των τριών προηγούμενων μητροπολιτικών ναών της Καστοριάς α) της Παναγίας των βυζαντινών χρόνων, της Ακρόπολης που μετά την κατάκτηση από τους τούρκους μετετράπη από τον κατακτητή σε τζαμί. Τα διασωθέντα ιερά κειμήλιά της μεταφέρθηκαν στον νέο μητροπολιτικό ναό του Αγιώργη της Πολιττείας, που βρίσκεται στο ανατολικό άκρο της πόλεως, στις υπώρειες του βουνού της.
Και στην περίοδο της πολιτιστικής ανόδου η εκκλησία αυτή συγκέντρωσε από δωρεές ένα μεγάλο θησαυρό, ώστε το 1818 παραχώρησε στον κατοπινό μητροπολιτικό ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, μια σοβαρή ποσότητα σκευών και αντικειμένων.
Το σύνολο του θησαυρού μεταφέρθηκε στον νέο ανακατασκευασμένο το 1851 μητροπολιτικό ναό μας που ενισχύθηκε και με τις δωρεές που έγιναν από τότε σ΄ αυτον. Η τελευταία καταμέτρηση καταγραφή των ειδών που βρίσκονται στο σκευοφυλάκιο και στον ναό βρίσκεται καταχωρημένη στον υπ΄ αριθμ. 2754 Κώδικα. Έγινε το 1844 από τον μητροπολίτη Νικηφόρο. Από τότε και μέχρι το 1962 θα έγιναν και άλλες καταγραφές του υλικού αυτού, που δεν μας έγιναν γνωστές.

  Αρχή της περιγραφής του υλικού θα κάνουμε με την παράθεση των σπουδαιοτέρων ειδών που περιέχονται στον κατάλογο του Αηγιώργη της Πολιτείας Κώδικας 2754 σελ. 32. “Εις τους 1818 ... επίτροποι του Αγίου Γεωργίου... εις την μητρόπολιν που εβρέθικαν τα ακόλουθα σκεύη της μητροπόλεως ως ακολούθως (παρατίθενται αποσπασματικά):
- Μίαν μήτραν κεκοσμημένην με πέτρες πολλές, ασημόχρυσον.
-Τρία εγκόλπια το έν με πολλές πέτρες.
- Δύο μεγάλοι σταυροί ασημένιοι.
- Ένα δισκοπότιρον ασημένιον, ένα δισκοπότιρον συρματερό, δύο ζευγάρια τρικέρια ασημένια.
- Ευαγγέλιον ασημένιον, μαλαματένιο Χριστόμιον Σταυρός ομού με τα εξαπτέρια ασημένια.
- Λυχνάρι ασημένιον, κούπα ασημένια, σταυρός μικρός ασημένιος.
- Τρεις δίσκοι ασημένιοι
- Τρία στεφάνια ασημένια
- Δύο πατερίτσες σεντεφένιες η μία με ασημένια κομπιά.
- Είκοσι δύο (22) καντήλες ασημένιες
- Ένας πολυέλαιος ασημένιος με καντήλες ομοίως ασημένιες δια κεργιά.
- Δύο στολές αρχιερατικές Μποχτζιάς με το τακούμι του Επιταφίου.

Απο το 1670 έως το 1773 οι πάρα κάτω έξη μητροπολίτες της Καστοριάς διέπρεψαν με το υψηλό χριστιανικό τους ήθος που εκδηλώθηκε στις γενναιόδωρες κοινωνικές ποροσφορές.
Τα ονόματά τους κοσμούν τα “Λάσσα” των Ευεργετών της Καστοριάς και το παράδειγμά τους  τιμά τον ορθόδοξο κλήρο μας.
Ο Διονύσιος Μάντουκας (1670-1688) ο Δαβίδ (1688-1694) ο Δωρόθεος (1706-1719) ο Χρύσανθος (1719-1752) ο Ευθύμιος (1756-1767) ο Γεννάδιος (1767-1773)
Ενδεικτικά θα παραθέσουμε την δωρεά του πρώτου μονάχα απ΄ αυτούς, του Διονυσίου Μάντουκα, για να πάρει ο αναγνώστης μια ιδέα της συμβολής τους στην δημιουργία του εκκλησιαστικού θησαυρού και να πληροφορηθεί τις πηγές της προέλευσής του.
Κώδικας 2754 σελ. 5
“Ο πανιερώτατος και λογιώτατος μητροπολίτης ποτέ Καστορίας κύριος Διονύσιος (Μάντουκας) 1643-1741 αφιέρωσεν εις την μητρόπολιν αυτού δια ψυχικήν σωτηρίαν του μακαρίτου διδασκάλου αυτού, το ίδιον αμοφόριον και το επιγονάτιον. Προς έτι ο αυτός δια ψυχικήν αυτού σωτηρίαν αφιέρωσεν εις την Μητρόπολιν το τρικέριον το αργυρούν και δικέριον, δύο εγκόλπια αργυρά, δύο  σταυρούς αργυρούς, ένα σάκκον χρυσόν και όλα τα αρχιερατικά αυτού, μίαν βιβλιοθήκην, μίαν κανδήλαν αργυρήν της Αγίας Τραπέζης, ένα κουτί αργυρόν με λείψανα δαφόρων αγίων, έφτιασε και το τέμπλον της αυτής μητροπόλως, άφισε και ασλανία εκατόν και πάντοτε εφροντισε επιμελώς δια τον στολισμό της αυτής,  εκκλησίας, αιωνία η μνήμη”

Θα παραθέσουμε δύο περιπτώσεις προσφορών της αρχοντικής τάξης, της ίδιας περιόδου
α) Σελ. 5 “Ο ενδοξότατος άρχων Μουσελέμης μακαρίτης κυρ Ράλης Κωνσταντίνου, έφτιασε (αναφέρονται δωρεές διάφορες)... αφιέρωσε προσέτι και το τσιφλίκι εις χωρίον Τσερνοχόλιστα... φροντίσας πάντοτε δια τον καλωπισμόν της μητροπόλεως”.

β) Σελ. 15 “Η μακαρίτης Ελαία αρχόντισσα του καμρίτου Χρυσού Μπετλή αφιέρωσεν εις την μητρόπολιν ένα σταυρόν μαλαματένιον με πράσιναις πέτραις...”.
γ) Στην ίδια σελίδα “Ο Αθανάσιος υιός Καλογιάννη Τακιατζή έδωσεν δια την μήτραν άσπρα χιλιάδες οκτώ”.

συνεχίζεται)