Για πρώτη φορά το 1965 εμφανίζονται πληροφορίες στα πρωτοσέλιδα του τοπικού τύπου, για την “Συγκέντρωση του Βυζαντινού και Λαογραφικού θησαυρού της Καστοριάς” με πρωτοβουλία της Ιεράς Μητροπόλεως, προς “φύλαξη” σε στεγασμένο χώρο, ύστερα από συνεχείς καταγγελίες για την δράση ιερόσυλων αρχαιοκαπήλων, που δρουν στην ευρύτερη περιοχή.


  Συγκεκριμένα η εφημερίδα “Νέα Καστοριά”, που έσπευσε πρώτη να επιδοκιμάσει το γεγονός, με πρωτοσέλιδο άρθρο της στο φύλλο της 5-9-1965, αναφέρει: “Επληροφορήθημεν ευχαρίστως ότι ενεργείαις του Νομάρχου κ. Μαζαράκη - Αινιάν και του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου κ.κ. Δωροθέου, ήρχισεν η επισκευή και αναστήλωσις του ιερού ναού του Αγίου Σπυρίδωνος (Οικοτροφείου) εις το εσωτερικόν του οποίου θα συγκεντρωθούν υπέρ τας 600 εικόνας βυζαντινής τέχνης αμυθήτου αξίας εκ της πόλεώς μας και υπέρ τας 20 εκ της υπαίθρου.
Αι εικόνες αυταί θα καθαριστούν υπό ειδικού συνεργείου υπό του κ. Ζαχαρίου και θα τοποθετηθούν, ως επιβάλλεται, εντός  του ιερού ναού, ο οποίος τοιουτοτρόπως θα γίνει πραγματικόν μουσείον της βυζαντινής Αγιογραφίας....”
Η εφημερίδα αισθάνεται την ανάγκη να απευθύνει έκκληση σε όλους, να συνδράμουν με τον τρόπο τους, ο καθένας ξεχωριστά, “εις το έργον της διασώσεως αυτού του μνημιακού πλούτου, που καθιστά την πόλιν μας εξέχον τουριστικόν κέντρον...”

Αυτή ήταν η πρώτη και τελευταία πληροφορία που υπάρχει στην προδικτατορική περίοδο, για την συγκέντρωση των ιερών κειμηλίων της Καστοριάς.
Έκτοτε και για ένα διάστημα 9 περίπου ετών υπάρχει απόλυτη συσκότιση γύρω από το θέμα αυτό και τα πρωτοσέλιδα των τοπικών εφημερίδων φιλοξενούν μόνο φλογερά άρθρα του σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη κ. κ. Δωροθέου υπέρ της “εθνοσωτηρίου επαναστάσεως”!

Και μόνο μετά την πτώση της χούντας και την μετάθεση του Δωρόθεου στην Μητρόπολη της Αττικής, άρχισαν οι πρώτες αποκαλύψεις υπό μορφή επιστολών, έγκριτων συμπολιτών μας, οι οποίοι “υποχρέωσαν” και τους τοπικούς δημοσιογράφους εκείνης της περιόδου, να άρουν την ιδιότυπη “αυτολογοκρισία” που είχαν επιβάλλει στον εαυτό τους, για το θέμα αυτό!

  Η πρώτη επιστολή που τάραξε τα λιμνάζοντα νερά, ήταν του γνωστού συμπολίτη μας  Κούλη Μπέλλιτα, ο οποίος και αργότερα διακρίθηκε για το θάρρος και την παρρησία του, στην αντιπαράθεσή του με την τοπική εξουσία, σε θέματα που έβλαψαν τον τόπο!

  Δυστυχώς αυτή η επιστολή, που δημοσιεύθηκε στο φύλλο της 30-11-1974 της εφημερίδας “Νέα Καστοριά” δεν ανευρέθηκε, γιατί έχει αφαιρεθεί από τα αρχεία της Δημοτικής Βιβλιοθήκης το συγκεκριμένο φύλλο της εφημερίδας(;)
Απλά την ύπαρξή της, μαζί με τον ανάλογο σχολιασμό, πληροφορηθήκαμε από μια άλλη επιστολή του προέδρου της Κοινότητας Αγίων Κων/νου και Ελένης του Τορόντο Καναδά  Θωμά Μαλεγκάνου, η οποία δημοσιεύθηκε στο φύλλο της 18-1-1975 της ίδιας εφημερίδας.

  Σύμφωνα με αυτή, ο Θ. Μαλεγγάνος εκφράζει τις ευχαριστίες του προς τον Κούλη Μπέλλιτα διότι: “Θεωρώ πατριωτικόν καθήκον να συγχαρώ τον κ. Κούλη Μπέλλιτα, για το θερμόν ενδιαφέρον του προς τις ιερές εικόνες των ναών της Καστοριάς, που ξηλωθήκανε και δεν έδωσε κανένας καθαρόν λογαριασμόν επί του θέματος αυτού”!

  Και λίγο πιο κάτω αναφέρει το εξής εκπληκτικό: “Κατά καιρούς από την πόλιν μας διήλθον και έμειναν πολλοί κατακτηταί - εχθροί της πατρίδος. Δεν ετόλμησαν να πειράξουν τίποτε. Ημείς διατί;”

  Μάλιστα ο Θ. Μαλεγκάνος περιγράφει μια σκηνή, όπου θεωρεί “αχαρακτήριστη”, την απάντηση που έδωσε ο “ειδικός” αρχαιολόγος που επέβλεπε στο “ξεκάρφωμα” των εικόνων, ο οποίος απευθυνόμενος σε Καστοριανές κυρίες, που διαμαρτύρονταν για το ξύλωμα τις είπε:
-Να μην πιστεύετε στα ξύλα και τις μπογιές, κυρίες μου!
Καταλήγοντας,  με το σύνθημα “Οι εικόνες μας στις θέσεις τους”, κάλεσε όλους τους Καστοριανούς, να συστρατευθούν για την επαναφορά των εικόνων.

Οι επιστολές αυτές μεμονωμένων συμπολιτών, άνοιξαν τον ασκό του Αιόλου, και στο χορό των διεκδικήσεων, μπήκαν τα Σωματεία της πόλης, με πρωτοστατούντα τον σύλλογο “Φίλων Περιβάλλοντος” που είχε την συμπαράσταση της Χριστιανικής Ένωσης Κυριών και Δίδων Καστοριάς “η Ζωοδόχος Πηγή”.

Μπροστά στο διογκούμενο ρεύμα διαμαρτυρίας των πολιτών της Καστοριάς, που ζητούσε επίμονα “καθαρές απαντήσεις” για το θέμα των εικόνων, αναγκάστηκε να παρέμβει το Υπουργείο Βορείου Ελλάδος και με έγγραφό του προς την πρόεδρο της “Χριστιανικής Ένωσης”  Καλλιόπη Ηλ. Δαή αναφέρει:

Εις απάντησιν του από 16-7-71 υπομνήματος υμών εν σχέσει προς την αφαίρεσιν παρά της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας εκ των Βυζαντινών Ναών της Καστορίας φορητών εικόνων εχουσών καλλιτεχνικήν αξίαν προς διαφύλαξιν αυτών εντός ησφαλισμένου κλειστού χώρου εντός της πόλεως, έχομεν την τιμήν να γνωρίσομεν υμίν ότι συμμεριζόμεθα τας απόψεις σας, είναι δε δικαιολογημένη η εξ΄ αυτής αναταραχή των ευσεβών και φιλοθρήσκων χριστιανών της πόλεώς σας.

Δυστυχώς όμως εκ του εξ΄ αφορμής της καταγγελθείσης  προσφάτως κλοπής φορητών εικόνων εκ των ναών της Καστορίας γενομένου ελέγχου βάσει του συνταχθέντος κατά το 1965 καταλογου αυτών διεπιστώθη ότι ελλείπουν περί τας 25-30 εικόνες μεγάλης ή ικανής αρχαιολογικής αξίας.

Ενώ δε αι κλοπαί χρονολογούνται μετά το 1965 ουδείς κατήγγειλεν αυτάς, ουδεμία των κλαπεισών εικόνων ανευρέθη και ουδείς των ασεβών αρχαιοκαπήλων συνελήφθη - εκτός βεβαίως των συλληφθέντων διά την τελευταίαν καταγγελθείσαν κλοπήν.

Η απομάκρυνσις των εικόνων προληπτικώς εκ των ναών ευλόγως προκαλεί δυσάρεστα συναισθήματα των ευσεβών χριστιανών, αλλά επιβλήθη εκ της ανάγκης της διαφυλλάξεώς των”.
Ο Υπουργός
Λουκάς Πάτρας

Το έγγραφο σχολίασε η εφημερίδα ως εξής:
“Αυτό είναι το έγγραφο του υπουργείου Βορείου Ελλάδος και αυταί αι οδυνηραί διαπιστώσεις, που δεν κλείεται το θέμα αλλά τώρα ανοίγει!
Από την ανάγνωση του ανωτέρου ευγλώττου εγγράφου ανακύπτουν τα κάτωθι ερωτηματικά:

1. Πότε και από ποιούς διεπιστώθη η απουσία των 25-30 εικόνων;
Ήταν 25 ή 30;
Διότι η διαπίστωσις εγένετω με κάποια αντιπαραβολήν.
2. Μετά την διαπίστωσιν εις ποίας ενεργείας προέβησαν οι ελέγξαντες και οι υπέρ τούτοις ιστάμενοι άμεσοι προϊστάμενοι των;
3. Ποίαι συγκεκριμένως ήσαν αυταί αι 25-30 εικόνες και από ποίους ιερούς ναούς αφαιρέθησαν;
Το τοιούτον διά να εντοπισθή είναι εύκολον αν γίνη μία αντιπαραβολή.
4. Κατηγγέλθη η αφαίρεσις εις την αστυνομίαν ως επιβάλλετο διά να κινηθή ο εισαγγελεύς και τί προέκυψεν εκ των τυχόν ανακρίσεων;

Τα αλλεπάλλα δημοσιεύματα των πολιτών και των φορέων στον τοπικό τύπο για την εξαφάνιση των ιερών κειμηλίων δεν φαίνεται να συγκίνησαν τις αρχές οι οποίες για άγνωστο λόγο παρέπεμψαν το θέμα στις καλένδες.
Η επαναφορά του θέματος στην επικαιρότητα επανήλθε το 2004 (προφανώς εμφανίζεται με συχνότητα δεκαετίας) με επιστολή του τότε αντιδημάρχου Καστοριάς Χρήστου Τόσκου στην Εφημερίδα “Οδός”.
Στην επιστολή του ο αντιδήμαρχος αναφέρει μεταξύ άλλων τα εξής:
“Πριν από μερικούς μήνες έπεσαν στα χέρια
μου κάποιες καταστάσεις-κατάλογοι, η
μελέτη των οποίων με ξάφνιασε. Ήταν καταστάσεις στις οποίες περιγράφονται 573 εκκλησιαστικές εικόνες, η εκκλησία από όπου
προέρχονταν, ο χώρος στον οποίο αποθηκεύτηκαν.
Και όλα αυτά με αριθμούς, ημερομηνίες...
Καταστάσεις που συντάχτηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 70 με εντολή του τότε νομάρχη
και του τότε μητροπολίτη Καστοριάς.
Συγκεντρώθηκε, όπως φαίνεται από αυτές, ένας μεγάλος αριθμός κινητών εικόνων από τις βυζαντινές εκκλησίες της πόλης και όχι μόνο. Εικόνες μεγάλης καλλιτεχνικής και αρχαιολογικής αξίας, εικόνες που μας κληροδότησαν οι πρόγονοί μας.
Αναρωτιέμαι για ποιο λόγο να συγκεντρώθηκαν.
Μήπως για να προφυλαχθούν και να προστατευτούν από κάποιους; Τι έγιναν αυτές οι εικόνες και πού βρίσκονται σήμερα;
Είναι στην πόλη μας ή κοσμούν τα σαλόνια κάποιων;
Υπάρχουν ή χάθηκαν; Μήπως πουλήθηκαν;
...λέω μήπως;
Θα επιστρέψουν άραγε ποτέ τα "Ελγίνεια" της
Καστοριάς στο τόπου που ανήκουν;”

  Η αντίδραση των αρχών με πρωτοβουλία της Μητρόπολης ήταν να συσταθεί άμεσα μία επιτροπή η οποία θα εξετάσει σε βάθος το θέμα των εικόνων και με βάση το πόρισμα θα κινηθεί δικαστική διαδικασία όπου κι αν προκύψουν ευθύνες.
Δυστυχώς όμως το πόρισμα εκκρεμεί μέχρι σήμερα και το θέμα “κουκουλώθηκε” για μία ακόμη φορά.

  Χρειάστηκε να περάσουν άλλα δέκα χρόνια από τότε για να επανέλθει στο προσκήνιο ως αίτημα του γνωστού Καστοριανού ευεργέτη Αναστάση Πηχεώνα ο οποίος με επιστολή του στην εφημερίδα “Οδός” έδωσε το έναυσμα να κινηθεί ηλεκτρονική ψηφοφορία στο διαδίκτυο (με το ερώτημα πού βρίσκονται σήμερα τα ιερά αυτά κειμήλια;) στην οποία μέχρι στιγμής ανταποκρίθηκαν περισσότεροι από 180 συμπολίτες μας.
(Τα ονόματά τους στη σελ. 12 )