Η 25η Μαρτίου, ημέρα του Ευαγγελισμού, είχε οριστεί ως ημέρα έναρξης της Ελληνικής Επανάστασης από τον αρχηγό της Φιλικής Εταιρείας Αλέξανδρο Υψηλάντη ως «ευαγγελιζομένη την πολιτικήν λύτρωσιν του ελληνικού έθνους». Η ημερομηνία αυτή θεωρήθηκε ως σημείο αναφοράς από τις πρώτες ήδη ημέρες της Επανάστασης, και μάλιστα ως

Πρώτος ο Παναγιώτης Σούτσος πρότεινε το 1834 την καθιέρωση εορτασμού της Ελληνικής Επανάστασης την 25η Μαρτίου, αναφέροντας ότι ήταν η μέρα γενίκευσης της επανάστασης στην Πελοπόννησο και αναγέννησης της Ελλάδας, σε υπόμνημα το οποίο ο Ιωάννης Κωλέττης υπέβαλε στον Όθωνα ως πρόταση σχεδίου νόμου. Το έγγραφο του Κωλέττη, τότε Υπ. Εσωτερικών, έχει ημερομηνία 22 Ιαν./2 Φεβρ. 1835 και προτείνει στον Βασιλέα τη θέσπιση εορτασμών με πανελλήνιους αγώνες παρόμοιους με αυτούς της αρχαίας Ελλάδας. Η εισήγησή του είναι σε γαλλική γλώσσα με γερμανική περίληψη. Αναφέρει ότι ο "περίφημος Γερμανός" (celebre Germanos) κήρυξε την Επανάσταση στις 17 Μαρτίου 1821 στην Αγία Λαύρα, και ότι η επανάσταση γενικεύτηκε στην Πελοπόννησο την 25 Μαρτίου την οποία και θεωρεί ως εναρκτήρια ημερομηνία μιας νέας εποχής για την Ελλάδα. Λέει μάλιστα ότι υπήρχε προφητεία των μοναχών του Μεγάλου Σπηλαίου ότι σ' αυτή την ημερομηνία θα συνέβαινε αναγέννηση της Ελλάδος, και ότι οι Οθωμανοί της Πελοποννήσου το γνώριζαν και κάθε χρόνο αυτή την ημερομηνία έπαιρναν έκτακτα μέτρα ασφαλείας . Οι εορτασμοί που πρότεινε ο Κωλέττης περιλάμβαναν διαγωνισμούς στις τέχνες και τα γράμματα και σε διάφορα αγωνίσματα. Θα γίνονταν στην Τρίπολη, την Αθήνα, την Ύδρα και το Μεσολόγγι, εκ περιτροπής μέσα σε μία τετραετία, όπως στην αρχαιότητα οι Ολυμπιακοί, οι Πυθικοί κτλ.

Το 1836 τιμήθηκε η 25η Μαρτίου σε συνδυασμό με τα Καλάβρυτα και τον Π. Πατρών Γερμανό με χάλκινο μετάλλιο που κόπηκε με την ευκαιρία του γάμου του βασιλιά Όθωνα και της Αμαλίας. Σ' αυτό εικονίζεται η θρυλική σκηνή, με τον Γερμανό να κρατά υψωμένη σημαία και σταυρό και δύο ένοπλους αγωνιστές σε κίνηση ορκωμοσίας ή χαιρετισμού. Φέρει την επιγραφή "ΘΕΟΣ ΤΟΥ ΠΑΤΡΟΣ ΜΟΥ ΚΑΙ ΥΨΩΣΩ ΑΥΤΟΝ - ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ 25 ΜΑΡΤ. 1821" (το απόφθεγμα είναι από την Έξοδο, ιε', 3). Η άλλη όψη του μεταλλίου εικονίζει τον Γερμανό.

Ο εορτασμός "εἰς τὸ διηνεκὲς" της Επανάστασης την 25η Μαρτίου καθιερώθηκε το 1838 με το Βασιλικό Διάταγμα 980 / 15(27)-3-1838 [11][12] της Κυβέρνησης Όθωνος και συγκεκριμένα του Γεώργιου Γλαράκη, γραμματέα της Επικρατείας (υπουργού) επί των Εκκλησιαστικών, Δημοσίας Εκπαιδεύσεως και Εσωτερικών. Ο Γλαράκης ήταν ένας από τους κυριότερους εκπροσώπους του ρωσικού κόμματος, των Ναπαίων, που εκείνη την περίοδο απολάμβανε την εύνοια του Όθωνα. Κατά την ιστορικό Χρ. Κουλούρη ο Γλαράκης προσπαθούσε να ενισχύσει τη δημοτικότητά του προσεταιριζόμενος την απήχηση των εκφραστών της Ορθοδοξίας, και ενδεχομένως σε αυτό να οφείλεται η θρησκευτική χροιά του διατάγματος και η καθιέρωση της εορτής. Ωστόσο, κατά τον πρώτο εορτασμό της επετείου, το 1838, από τους ξένους πρέσβεις και προσωπικό πρεσβειών απουσίασαν από την εορτή μόνο αυτοί της Ρωσίας και της Αυστρίας με τους υπαλλήλους τους.  Εξ άλλου, από τις πρώτες μέρες της Επανάστασης ήταν εμφανής η θρησκευτική διάσταση της Επανάστασης ακόμα και σε μη ορθόδοξους παρατηρητές  ενώ οι θρησκευτικές αναφορές υπάρχουν σε όλα τα επίσημα κείμενα της Επανάστασης Από την Δ' Εθνοσυνέλευση του 1829 είχε ήδη εγκριθεί ψήφισμα για την ίδρυση Ναού όπου θα τιμάται η Θεία βοήθεια προς την Επανάσταση.

Το ιστορικό κείμενο του διατάγματος 980/1838 που καθιέρωνε τη μεγάλη εθνική εορτή, έχει ως εξής:

«Επί τη προτάσει της Ημετέρας επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίου Εκπαιδεύσεως Γραμματείας, θεωρήσαντες ότι η ημέρα της 25ης Μαρτίου, λαμπρά καθ' εαυτήν εις πάντα Έλληνα, διό την εν αυτή τελουμένην εορτήν του Ευαγγελισμού της Υπεραγιας Θεοτόκου, είναι προσέτι λαμπρά και χαρμόσυνος, διό την κατ' αυτήν έναρξιν του υπέρ ανεξαρτησίας αγώνος του Ελληνικού Έθνους, καθιερούμεν την ημέραν ταύτην εις το διηνεκές ως ημέραν Εθνικής Εορτής και διατάττομεν την διαληφθεισαν Γραμματείαν να δημοσίευση και ενεργήση το παρόν Διάταγμα».

Η πρώτη εγκύκλιος για την Εθνική Εορτή

Δύο μέρες μετά την έκδοση του διατάγματος εκδόθηκε από την Γραμματεία της Επικρατείας εγκύκλιος που κοινοποιούσε το διάταγμα στην Περιφερειακή Διοίκηση και έδινε οδηγίες για τον λαμπρό εορτασμό της μεγάλης ιστορικής ημέρας σε όλη την Ελλάδα.

Η εγκύκλιος, που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα ΦΗΜΗ (φύλλο 106) στις 19 Μαρτίου του 1838 έχει ως εξής:

«Η επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίου Εκπαιδεύσεως Γραμματεία της Επικρατείας. Προς τας Διοικητικός αρχάς του Κράτους.

Η Α. Μ. ο Σ. ημών Βασιλεύς, λαβών υπ' όψιν, ότι η ημέρα της 25ης Μαρτίου, λαμπρά καθ' εαυτήν εις πάντα Έλληνα δια την εν αυτή τελουμένην εορτήν του Ευαγγελισμού της Υπεραγϊας Θεοτόκου, είναι προσέτι λαμπρά και χαρμόσυνος, δια την κατ' αυτήν ταύτην την ημέραν έναρξιν του υπέρ της Ανεξαρτησίας αγώνος του Ελληνικού Έθνους, ηυδόκησεν δια Β. Διατάγματος εκδοθέντος την 15ην του παρόντος μηνός υπ. αρ. 980, να καθιέρωση την ημέραν ταύτην εις το διηνεκές ως ημέραν ΕΘΝΙΚΗΣ ΕΟΡΤΗΣ. Τούτο γνωοτοποιούντες εις υμάς δια της παρούσης, σας προσκαλούμε, κύριε Διοικητά, συνεννοούμενοι με την Επιτόπιον Εκκλησιαστικήν Αρχήν, να κάμετε γνωστήν εις τους υπό την ημετέραν Διοίκησιν διατελούντες λαούς την Υ. (=Υψηλοτάτην) ταύτην της Α. Μ. απόφασιν, πανηγυρίζοντες λαμπρώς την Εορτήν ταύτην, προσεγγίζουσα ν ήδη κατά το ενεστώς έτος και μέλλουσαν να τελήται ενιαυσϊως εις το διηνεκές».

Εν Αθήναις

τη 17 Μαρτίου 1838 Ο Γραμματεύς Γ. Γλαράκης»

Ο Πρώτος εορτασμός…

Ο εορτασμός έγινε με βάση το επίσημο πρόγραμμα που εκδόθηκε το έτος εκείνο στις 23 Μαρτίου. Τη γενική επιμέλεια του, όπου περιλαμβανόταν και το καθιερωμένο «προβάδισμα των εν Αθήναις δημοσίων αρχών» είχε ο τότε διοικητής της Αττικής Κωνσταντίνος Αξιώτης, που τελικά πέτυχε στο έργο του και επαινέθηκε δημόσια.

Η Αθήνα του 1838 κατά τον πρώτο εορτασμό της Εθνικής Παλιγγενεσίας, μολονότι ένδοξη και ιστορική πόλη, είχε πολλές ελλείψεις. Ήταν μια μικρή πληθυσμιακά πόλη με ελλείψεις σε κτίρια και δρόμους και αντιμετώπιζε γενικά δύσκολες συνθήκες ζωής. Τρία μόλις χρόνια είχαν περάσει από τότε που οι πολιτικές και στρατιωτικές αρχές του νεοσύστατου κράτους είχαν μεταφερθεί εδώ από το Ναύπλιο. Το Ναύπλιο, ως γνωστόν, είχε γίνει η πρώτη προσωρινή πρωτεύουσα του ελληνικού έθνους.

Ο Όθων είχε καταλύσει αρχικά στο αρχοντικό του Κοντοσταύλου, κοντά στην Παλαιά Βουλή, και ύστερα από λίγο στεγάστηκε σ' ένα μονώροφο οίκημα κοντά στην Πλατεία Κλαυθμώνος. Τα προοίμια της Εθνικής Εορτής άρχισαν την παραμονή το βράδυ με 21 κανονιοβολισμούς. Και την άλλη μέρα, Παρασκευή πρωί, ανήμερα του Ευαγγελισμού, η Αθήνα ξύπνησε με 21 νέους κανονιοβολισμούς που θύμιζαν ηρωισμούς και θυσίες του αθάνατου '21 των Ελλήνων. Άρχισαν έπειτα να χτυπούν πανηγυρικά οι καμπάνες των εκκλησιών.

Ο επίσημος εορτασμός έγινε στον παλιό -καθεδρικό τότε- ναό της Αγίας Ειρήνης, στην οδό Αιόλου. Οι Αθηναίοι είχαν κατεβεί οικογενειακώς και με δάκρυα στα μάτια χειροκροτούσαν και ζητωκραύγαζαν τους προσερχόμενους δοξασμένους αγωνιστές φουστανελοφόρους, τους δασκάλους του γένους, τους πρώτους πανεπιστημιακούς καθηγητές, την κυβέρνηση και τον κλήρο. Ο βασιλιάς Όθων και η βασίλισσα Αμαλία, που φορούσαν ελληνικές ενδυμασίες, προσήλθαν με άμαξα στην Αγία Ειρήνη λίγο πριν από την Δοξολογία. Στις 9 το πρωί άρχισε η Δοξολογία όπου χοροστάτησε ο Μητροπολίτης, πρώην Ταλαντίου, Νεόφυτος Μεταξάς, επίσκοπος Αττικής, που είχε πάρει μέρος στον αγώνα της εθνεγερσίας του 1821. Ήταν εκεί, παρόντες για να τιμήσουν τη μεγάλη γιορτή, πολιτικοί, στρατιωτικοί, δημοτικές αρχές, δικαστές και διάφορες συντεχνίες.

Η συμμετοχή του λαού της Αθήνας και όλων των περιχώρων της Αττικής στην εθνική εορτή ήταν πρωτοφανής. Τα πλήθη είχαν κατακλύσει τον περίβολο του Ι. Ναού και όλους τους γύρω δρόμους. Άλλοι κρατούσαν κυανόλευκες σημαίες, άλλοι όπλα και άλλοι τύμπανα. Όλοι φανέρωναν τη χαρά, τον ενθουσιασμό και την υπερηφάνεια τους. Ο Ελληνικός Ταχυδρόμος στο φύλλο 22 της 27 Μαρτίου 1838 περιγράφει τους πανηγυρίζοντες στις εκδηλώσεις τους ως «παίζοντες διάφορα μουσικά όργανα και ζητωκραυγώντες μετ' ενθουσιασμού».

Μια συνοπτική περιγραφή της γιορτής που μας διασώζει ο Ρήγας Παλαμήδης:

«Η τελετή εγένετο μεθ' όλης της πομπής και επισημότητας- είχον δε συνέλθει ενταύθα άπασαι σχεδόν αϊ δημοτικοί αρχαί της Αττικής και πλήθος λαού των περιχώρων μετά των σημαιών, όπλων και τύμπανων ώστε η πόλις των Αθηνών παριστά μέχρι της εσπέρας της επιούσης το θέαμα μεγαλοπρεπούς και τερπνής πανηγύρεως, εν πλήρει τάξει και ησυχία τελούμενης». Μπροστά στα Παλαιά Ανάκτορα, στη σημερινή Πλατεία Κλαυθμώνος, ο Δήμος Αθηναίων είχε στήσει αψίδα γιορταστική και εκεί άρχισε, μετά την Δοξολογία, το μεγάλο γιορταστικό πανηγύρι, με χορούς και τραγούδια. Έβρεξε κατά την ημέρα αυτή. Ήταν μια ελαφρά βροχή που κράτησε πέντε περίπου ώρες, αλλά το γεγονός αυτό δεν μείωσε την εορταστική διάθεση. Η αιφνίδια αυτή μεταβολή του καιρού, έλεγαν παλιοί αγωνιστές, ήταν ανάλογη μ' εκείνη της 25ης Μαρτίου του 1821, που είχε πέσει επίσης ημέρα Παρασκευή.

Γερμανός ανταποκριτής που παρακολούθησε τις εκδηλώσεις αφιερώνει αναλυτικό ρεπορτάζ.

«Κατά την τριετή παραμονή μου στην Ελλάδα, δεν έτυχε να ζήσω παρόμοιες σκηνές ενθουσιασμού και διθυραμβικών εκδηλώσεων όπως εκείνη την ημέρα της 25ης Μαρτίου που γιορτάστηκε για πρώτη φορά ως Εθνική Εορτή του Ελληνισμού στην Εκκλησία της Αγίας Ειρήνης στην Αθήνα.

Οι Αρβανίτες είχαν κατεβεί με τις σημαίες τους από τα βουνά τους, οι αγρότες της περιοχής έκαναν παρέλαση με τα νταούλια και το ζουρνά τους αθρόοι στην πόλη, οι συντεχνίες με τα λάβαρα των επαγγελμάτων τους άφηναν χαρούμενοι τις μεταξένιες σημαιούλες τους να κυματίζουν στον αέρα.

Ένα ολόκληρο δάσος από σημαίες πλαισίωνε την άμαξα του βασιλέα που στις εννέα η ώρα το πρωί προχωρούσε πανηγυρικά προς την εκκλησία της Οδού Αιόλου ενώ ο λαός ξέσπαγε απ΄ όλες τις πλευρές σε ενθουσιώδεις ζητωκραυγές καθώς έβλεπε το βασιλικό ζεύγος ντυμένο ελληνικές λαϊκές φορεσιές».

ΠΗΓΕΣ :

Wikipedia.gr

Cretalive

Σπηλιάδη Νικολάου, Απομνημονεύματα, εκδοθέντα υπό Χ.Ν.Φιλαδελφέως, Αθήνα 1851, τομ. Α',

Περιοδικό «Ιστορία εικονογραφημένη», τ. 345, Μάρτ. 1997

istorikathemata.com