Του Νίκου Βαφειάδη στο "Κ" της Καθημερινής

Κυριολεκτικά στη μέση του πουθενά, σ’ ένα αλπικό λιβάδι σε υψόμετρο 1.450, στην «καρ-
διά» του προστατευόμενου Γράμμου δίπλα στα ελληνοαλβανικά σύνορα, σε πέρασμα
για λύκους, αρκούδες και γερακαετούς, κατασκευάστηκε ένα «ξενοδοχείο» αμφίβολης
βιωσιμότητας στο όνομα της «εθνικής συμφιλίωσης». Αφού απορρόφησε αρχικά εκατοντάδες εκατ. δραχμές, μέσω του επιδοτούμενου ευρωπαϊκού προγράμματος LIFE, λεηλατήθηκε στη συνέχεια, για να
ανακατασκευαστεί πρόσφατα από το Ιδρυμα της Βουλής. Εμπνευστής του παράλογου και ανεδαφικού αυτού εγχειρήματος ήταν ο πρώην
πρόεδρος της Βουλής Φίλιππος Πετσάλνικος, ο οποίος πολιτευόταν στην περιοχή. Το Δ.Σ.
του ιδρύματος, στο οποίο συμμετέχουν οι αρχηγοί όλων των κοινοβουλευτικών κομμά-
των, αποφάσισε εν μέσω οικονομικής κρίσης να διαθέσει 1,6 εκατ. ευρώ για την αποπε-
ράτωσή του, αναλαμβάνοντας ταυτόχρονα και τα πάγια έξοδα λειτουργίας του.


Οταν το 2004 κέρδισε τις εκλογές η Ν.Δ., το έργο εγκαταλείφθηκε, για να λεηλατηθεί πλήρως
το επόμενο διάστημα από ντόπιους και Αλβανούς.
 Η επανεκτέλεσή του, το 2009, κόστισε 1,6 εκατ. ευρώ.



Αθήνα - Καστοριά αεροπορικώς και από εκεί με αυτοκίνητο νοτιοδυτικά, για το όμορφο Νε-
στόριο, πάνω από τις όχθες του Αλιάκμονα. Ο Μιχάλης Νταούτης, ιδιοκτήτης του ξενώνα όπου κατέλυσα, προθυμοποιήθηκε να με οδηγήσει. Ακολουθήσαμε τον καινούργιο δρόμο που περνάει από τον Πεύκο, ο οποίος ήδη επισκευαζόταν, και λίγο μετά στρίψαμε αριστερά σε ένα χωματόδρομο, μπαίνοντας στο πυκνό δάσος. Υστερα από διαδρομή 4 χιλιομέτρων και ενώ είχαμε ήδη
αντικρίσει τα κτίσματα του Πάρκου Εθνικής Συμφιλίωσης (ΠΕΣ), σταματήσαμε σ’ ένα περιφραγμένο μνημείο της Χωροφυλακής. «Της τε τάξεως και ελευθερίας προμαχούντες έπεσαν υπέρ πατρίδος κατακρεουργηθέντες υπό των κομμουνιστοσυμμοριτών την 1/9/1946», διαβάζω στη χαραγμένη επιγραφή. Στον ιστό η σημαία κατακουρελιασμένη. Λίγα μέτρα πιο κάτω, σ’ ένα λιβάδι, σε υψόμετρο 1.450, ορθώνεται ένα συγκρότημα τριών διώροφων κτιρίων με μαύρη κεραμοσκεπή, εμβαδού περίπου 1.000 τ.μ. Τα δύο αποτελούν ξενώνα με 12 ευρύχωρα και πλήρως εξοπλισμένα δω-
μάτια-μεζονέτες.
Στα υπόγεια βρίσκονται οι «εκθεσιακοί χώροι» για τη χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής, αλλά και την ιστορία της Δυτικής Μακεδονίας από τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι και τον Εμφύλιο. Στην πραγματικότητα, εκθέματα δεν υπάρχουν, αν εξαιρέσει κανείς κάποια πανό με φωτοτυπίες από φωτο-
γραφίες της εποχής, τις οποίες επιμελήθηκε ειδικός μουσειολόγος από το Ιδρυμα της Βουλής. Στο πανό του Εμφυλίου δεσπόζει η εικόνα από τη συνάντηση συμφιλίωσης Τσακαλώτου - Βαφειάδη, στο σπίτι του πρώτου. Με ξενάγησε ο Ραϋμόνδος Αλβανός, ο ιστο-ρικός, όπως τον αποκαλούν εδώ, που
έχει προσλάβει (χωρίς διαγωνισμό) με ετήσια σύμβαση το Ιδρυμα της Βουλής για το εκπαιδευτικό κομμάτι της λειτουργίας του ΠΕΣ. Ταυτόχρονα εργάζεται με σύμβαση ορισμένου χρόνου ως επιστημονικός συνεργάτης και στα ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας, στο τμήμα Δημοσίων Σχέσεων.
Στο τρίτο κτίριο υπάρχουν μία καφετέρια-εστιατόριο, ένας αχρησιμοποίητος μικρός χώρος εκδηλώσεων, με έναν προτζέκτορα που στηρίζεται σε κάποιον τόμο των αρχείων της Ελλη-
νικής Παλιγγενεσίας, και μια υποτυπώδης βιβλιοθήκη στον πρώτο όροφο. Οταν φτάσαμε, επικρατούσε ερημιά. μόνο δύο νέες γυναίκες του συνεταιρισμού Νεστορίου, που έχει αναλά-
βει τη λειτουργία, βρίσκονταν στην καφετέρια και ένας περαστικός ξυλοκόπος. Οι περισσότεροι επισκέπτες κάνουν μια σύντομη στάση για φαγητό ή καφέ, αφού πρώτα ρίξουν μια ματιά στις φωτογραφίες της έκθεσης. Τα Σαββατοκύριακα η κίνηση είναι μεγαλύτερη, αλλά και πάλι περιορισμένη.
Μέχρι τα τέλη Αυγούστου το ΠΕΣ ανέφερε πως είχαν επισκεφτεί το χώρο περίπου 1.800 άτομα, ενώ οι διανυκτερεύσεις είναι ελάχιστες.
«Μέχρι και τις πέτρες πήραν» 
Το ΠΕΣ ήταν ιδέα του Φίλιππου Πετσάλνικου ήδη από τη δεκαετία του ’80, όταν ήταν υφυπουργός Νέας Γενιάς. Το έργο θεμελιώθηκε τον Οκτώβριο του 1988 και είχε στόχο να αναδειχθεί «η απαράμιλλη φυσική ομορφιά, που έχει μάλιστα ταυτιστεί με ορι-
σμένες από τις πιο σημαντικές σελίδες της σύγχρονης ιστορίας μας, όπως του έπους του ’40, της εθνικής Αντίστασης και του Εμφυλίου». Σύμφωνα με τον εμπνευστή του, «το ΠΕΣ έχει δι-
πλή δράση, μέσω της οποίας προσπαθεί να βοηθήσει στην κατανόηση του ιστορικού παρελθόντος, αλλά παράλληλα να εστιάσει στον περιβαλλοντικό πλούτο του Γράμμου και στην αξία
της ορεινής αυτής περιοχής».
Για πολλά χρόνια τα σχέδια δεν προχώρησαν. Το 1999, επί κυβερνήσεως του Κώστα Σημίτη, οι τοπικοί Δήμοι Νεστορίου, Καστοριάς και Αργους Ορεστικού συνέστησαν μια ανώνυμη εταιρεία, τη Γράμμος Α.Ε., και το έργο εντάχθηκε στο ευρωπαϊκό επιδοτούμενο πρόγραμμα LIFE και χρημα-
τοδοτήθηκε με εκατοντάδες εκατομμύρια δραχμές, παρά τις έντονες αντιδράσεις των οικολογικών οργανώσεων. Μέσα σε δύο-τρία χρόνια ολοκληρώθηκε εξωτερικά, μπήκαν κουφώμα-
τα και κεραμίδια.
Οταν το 2004 κέρδισε τις εκλογές η Ν.Δ., το έργο εγκαταλείφθηκε, για να λεηλατηθεί πλήρως το επόμενο διάστημα από ντόπιους και Αλβανούς, όπως συχνά γίνεται σε όλα τα ερημωμένα χωριά
της περιοχής. «Μέχρι και τις πέτρες πήραν, αυτά που βλέπεις τώρα είναι τσιμέντο», τονίζει η Αθηνά Τσαλουκίδου, μέλος του συνεταιρισμού.
Το 2009, μόλις κέρδισε τις εκλογές ο Γιώργος Παπανδρέου, ο Φίλιππος Πετσάλνικος εξελέγη πρόεδρος της Βουλής. Η Γράμμος Α.Ε., της οποίας το Δ.Σ. ουδέποτε είχε συνεδριάσει και η οποία
σύμφωνα με αξιόπιστες πηγές ουδέποτε είχε δώσει λόγο για τη διαχείριση που έκανε, εκκαθαρίστηκε από εταιρεία ορκωτών λογιστών και το ΠΕΣ υιοθετήθηκε από το Ιδρυμα της Βουλής, που ανέ-
λαβε τη χρηματοδότηση της επανεκτέλεσης του έργου, η οποία κόστισε, εν μέσω κρίσης, 1.600.000 ευρώ. Παράλληλα το Ιδρυμα της Βουλής ανέλαβε μόνιμα τη συντήρηση και τα έξοδα λειτουργίας του, το πετρέλαιο θέρμανσης, τους λογαριασμούς ΔΕΗ και ΟΤΕ, τη μεταφορά του νερού με βυτιοφόρα, αφού η περιοχή δεν είναι αυτάρκης, ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες, και τη μισθοδο-
σία του ιστορικού, ο οποίος έχει αναλάβει την ξενάγηση των επισκεπτών και την οργάνωση των εκδηλώσεων. Ενώ τα τυχόν έσοδα από τη χρήση της λειτουργίας του έχουν παραχωρηθεί για
έξι χρόνια σε τοπικό γυναικείο συνεταιρισμό.


«Είναι μακριά και η βενζίνη κοστίζει»
Η Γιάννα Νταούτη, πρόεδρος του αγροτουριστικού συνεταιρισμού γυναικών Νεστορίου «Γεύσεις Γράμμου», ελπίζει: «Ξεκινήσαμε το Σεπτέμβριο του 2011 με κύρια ασχολία το ξενοδοχείο και το εστιατόριο. Κάποια στιγμή μέσα στο χειμώνα είχαμε δυσκολία να φτάσουμε, λόγω της κακοκαιρίας. Κάποιες από εμάς απογοητεύτηκαν και αποχώρησαν. Αυτήν τη στιγμή είμαστε επτά άτομα στο συνε-
ταιρισμό, που δέχεται πλέον γυναίκες απ’ όλο το νομό Καστοριάς. Ξεκινήσαμε τη λειτουργία πριν από περίπου ένα μήνα. Κάθε αρχή και δύσκολη. Είναι μακριά και αυτό αποτελεί ανασταλτικό παράγο-
ντα. Χρειάζεται χρόνος και χρήμα. Η ακρίβεια της βενζίνης ζορίζει πολύ τον    κόσμο. Ευελπιστούμε πως με τις χαμηλές τιμές που έχουμε στο εστιατόριο και το ξενοδοχείο θα αρχίσει να ανεβαίνει
περισσότερος κόσμος. Σκοπεύουμε παράλληλα να αναπτύξουμε και άλλες δραστηριότητες, να παρασκευάζουμε και να διαθέτουμε τοπικά προϊόντα, μαρμελάδες, χυλοπίτες, τραχανά».
Η Αθηνά Τσαλουκίδου, από την Κορομηλιά, στη βάρδιά της στο ΠΕΣ είναι απαισιόδοξη: «Θέλω 20 ευρώ για τη βενζίνη. Αν όλα αυτά είχαν γίνει μέχρι πριν από πέντε χρόνια, πριν ξεκινήσει η κρί-
ση, θα ήταν αλλιώς τα πράγματα...».
Από την τοπική κοινωνία της Καστοριάς το ΠΕΣ έχει δεχτεί πολλά βέλη. «Ας μας εξηγήσει ο κ. Πετσάλνικος ποια ακριβώς από τις ανάγκες της Βουλής έρχεται να εξυπηρετήσει η ανέγερση ενός βουκολικού motel στην εσχατιά της ελληνικής επικράτειας, δίπλα στα ελληνοαλβανικά σύνορα,
πάνω στα περάσματα λαθρομεταναστών και εμπόρων χασίς», γράφει στην «Καστοριανή Εστία» ο εκδότης της, Δημήτρης Ιατρίδης. Ο τοπικός εκδότης αποκαλύπτει επίσης ότι η περιο-
χή όπου βρίσκεται το ΠΕΣ είναι χαρακτηρισμένη ύποπτη για νάρκες από τη Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού! Υπενθυμίζοντας επίσης ότι ο Γράμμος δεν παύει να έχει εγγενή επικινδυνότητα ως ένα άγριο φυσικό περιβάλλον και ενδιαίτημα των άγριων ζώων που φιλοξενεί. «Ποιος θα το επισκεφτεί; Ποιος θα τολμήσει να επιστρέψει νυχτιάτικα στην πόλη με βροχές και με χιόνια, συνοδευόμενος ολούθε από αλυχτήματα λύκων και διασχίζοντας δασικούς δρόμους και περάσματα αρκούδας;»
Αντίθετοι οι οικολόγοι
Από την πρώτη στιγμή που εξαγγέλθηκε το έργο, οι οικολογικές οργανώσεις αντέδρασαν σφόδρα. Ο πλέον ειδικός για τον Γράμμο, ο Δημήτρης Μπούσμπουρας, βιολόγος, επιστημονικός συνεργάτης του Αρκτούρου, ο οποίος ήταν υπεύθυνος και για τη σύνταξη της Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης
για τον Γράμμο, έγραφε το 1999, ενώ ήδη είχε μπει το μπετόν: «Η λογική ανάπτυξης στο κέντρο του Γράμμου και όχι σε ένα από τα σημεία εισόδου είναι αντίθετη με την πρακτική σε όλες τις προστατευόμενες περιοχές. Στα σημεία εισόδου ο επισκέπτης πληροφορείται όλα τα απαραίτητα στοιχεία πριν περιηγηθεί το πεδίο. Γι’ αυτό θα ήταν προτιμότερη η ανάπτυξη αυτής της υποδο-
μής στο Νεστόριο, που αποτελεί αντικειμενικά την πύλη εισόδου». Ο βιολόγος περιγράφει την περιοχή ως ένα μεγάλο λιβάδι σε δάσος μαύρης πεύκης, με μεγάλη βιοποικιλότητα, που χρησιμοποιείται το καλοκαίρι ως βοσκότοπος από μετακινούμενα κοπάδια, ενώ τις
υπόλοιπες εποχές ζουν ζαρκάδια και αρκούδες, που αναζητούν τροφή στα οπωροφόρα στα όριά του. Θεωρεί ότι το εντυπωσιακό τοπίο από ψηλά και ώριμα δέντρα καταστράφηκε από τις υπο-
δομές που αναπτύχθηκαν και διακρίνονται από ψηλά ως μια αλλοίωση. Επισημαίνει ότι το χειμώνα η περιοχή είναι χιονισμένη για πολλούς μήνες και πως τα νερά παγώνουν, με αποτέλεσμα
να κλείνει ο δρόμος. Και ότι «η εικόνα που διαμορφώνεται στον επισκέπτη είναι η ανάπτυξη μιας μεγάλης κλίμακας τουριστικής μονάδας, είναι δηλαδή εκτός οικοτουριστικού και αγροτουριστικού προτύπου, ενώ ο επισκέπτης των ορεινών χώρων αναζητά τη μικρή κλίμακα, το φυσικό περιβάλλον και τη σύνδεση με τους ανθρώπους».


Ο βιολόγος Δημήτρης Μπούσμπουρας θεωρεί ότι το εντυπωσιακό τοπίο από ψηλά και ώριμα δέντρα
καταστράφηκε από τις υποδομές που αναπτύχθηκαν.



Στο Δ.Σ. του ιδρύματος, που έχει στόχο τη διάδοση των αρχών του Κοινοβουλευτισμού
και της δημοκρατίας, συμμετέχουν ο εκάστοτε πρόεδρος και όλοι οι πρώην πρόεδροι της Βουλής, οι
αρχηγοί - πρόεδροι όλων των κοινοβουλευτικών κομμάτων, όσοι διετέλεσαν πρωθυπουργοί, ο εκάστοτε
γ.γ. της Βουλής και τρία μέλη με κατάλληλα προσόντα. Το ίδρυμα, το οποίο διαθέτει τομείς, επιτροπές και συμβούλους, απασχολεί 26 υπαλλήλους, που μισθοδοτούνται από τη Βουλή.
Σύμβουλος του ιδρύματος για το Πάρκο Εθνικής Συμφιλίωσης είναι ο Ηλίας Νικολακόπουλος, καθηγητής Εκλογικής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Οπως αναφέρεται στο άρθρο 8 του
καταστατικού του, «πόροι του ιδρύματος είναι η ετήσια ή και έκτακτες επιχορηγήσεις από
τον προϋπολογισμό της Βουλής, κρατικές επιχορηγήσεις, πρόσοδοι από δωρεές, κληρονομιές, κληροδοσίες κοινοβουλευτικών και μη προσώπων».
Συνάντησα τον Παύλο Σούρλα, γ.γ. του Ιδρύματος της Βουλής στο γραφείο του, απέναντι από
τη Βουλή. Είναι και πρόεδρος της Εκτελεστικής Επιτροπής, ενώ ταυτόχρονα είναι και καθηγητής Φιλοσοφίας του Δικαίου στη Νομική της Αθήνας. Παλαιότερα ήταν μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου του ιδρύματος και ο Φίλιππος Πετσάλνικος τον πρότεινε για γ.γ. Στην πραγματικότητα
δεν ήξερε πολλά για το ΠΕΣ, ούτε καν για τους όρους της εξαετούς σύμβασης, με την οποία παραχωρήθηκε στο συνεταιρισμό, ούτε έχει επισκεφτεί μέχρι τώρα το χώρο. Θα μεταβεί εκεί για
πρώτη φορά στο διήμερο 20 - 21 Σεπτεμβρίου, όταν θα γίνουν τα επίσημα εγκαίνια από
τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κάρολο Παπούλια